𝐋𝐚̀𝐦 𝐬𝐚𝐨 𝐩𝐡𝐚̉𝐧 𝐛𝐢𝐞̣̂𝐧 𝐦𝐚̀ 𝐤𝐡𝐨̂𝐧𝐠 “𝐛𝐢̣ 𝐠𝐡𝐞́𝐭”?

"Phản biện không phải để thắng, mà là để hiểu”.

Mình còn nhớ buổi thảo luận nhóm đầu tiên lúc học thạc sĩ ở Mỹ. Có bạn phát biểu một câu mà mình cảm thấy … hổng đồng ý lắm. Nhưng nói ra thì sợ bạn quê, im thì thấy lấn cấn trong người. Cuối cùng mình chọn … im

Nhưng càng được tiếp xúc với môi trường học thuật tiên tiến, mình càng nhận ra: 𝐏𝐡𝐚̉𝐧 𝐛𝐢𝐞̣̂𝐧 𝐤𝐡𝐨̂𝐧𝐠 𝐜𝐨́ 𝐧𝐠𝐡𝐢̃𝐚 𝐥𝐚̀ 𝐜𝐡𝐨̂́𝐧𝐠 đ𝐨̂́𝐢 𝐡𝐚𝐲 𝐭𝐚̂́𝐧 𝐜𝐨̂𝐧𝐠 𝐜𝐚́ 𝐧𝐡𝐚̂𝐧. Mà phản biện là một cách thể hiện sự quan tâm.

𝐕𝐚̂́𝐧 đ𝐞̂̀ 𝐥𝐚̀ 𝐩𝐡𝐚̉𝐧 𝐛𝐢𝐞̣̂𝐧 𝐬𝐚𝐨 𝐜𝐡𝐨 𝐧𝐠𝐮̛𝐨̛̀𝐢 𝐭𝐚 𝐤𝐡𝐨̂𝐧𝐠 𝐜𝐚̉𝐦 𝐭𝐡𝐚̂́𝐲 𝐛𝐢̣ "𝐯𝐮̀𝐢" 𝐦𝐚̀ 𝐜𝐨̀𝐧 đ𝐮̛𝐨̛̣𝐜 "𝐦𝐨̛̉ 𝐫𝐨̣̂𝐧𝐠 𝐠𝐨́𝐜 𝐧𝐡𝐢̀𝐧". Điều này lại càng quan trọng trong văn hóa Á Đông, nơi mà yếu tốt “dĩ hòa vi quý” thường cao hơn! Vậy thì phản biện làm sao cho tinh tế?

Đây là vài mẫu câu cá nhân mình thường dùng, không chỉ trong môi trường học thuật mà còn trong vai trò mentor luận du học – bạn có thể áp dụng ngay (yah có thể nó hơi dài, nhưng luôn work với mình):

𝐊𝐡𝐢 𝐛𝐚̣𝐧 𝐜𝐡𝐮̛𝐚 đ𝐨̂̀𝐧𝐠 𝐭𝐢̀𝐧𝐡:

- “I see your point, and I wonder if you could also consider …”

(Tui hiểu ý bạn, và không biết liệu bạn có thể xem xét thêm khía cạnh này không …)

- “That’s interesting! I was thinking about it from another angle …”

(Ý đó hay ak bạn! Cơ mà tui lại đang suy nghĩ từ một góc hơi khác một chút…)

𝐊𝐡𝐢 𝐠𝐮̛̉𝐢 𝐞𝐦𝐚𝐢𝐥 𝐩𝐡𝐚̉𝐧 𝐛𝐢𝐞̣̂𝐧 (𝐧𝐡𝐚̂́𝐭 𝐥𝐚̀ 𝐯𝐨̛́𝐢 𝐠𝐢𝐚̉𝐧𝐠 𝐯𝐢𝐞̂𝐧/𝐠𝐢𝐚́𝐨 𝐬𝐮̛):

- “Thank you for your insightful comments. I have a small question regarding …”

(Cảm ơn thầy/cô về những nhận xét sâu sắc. Em có một thắc mắc nhỏ về …)

- “I was reflecting on our discussion in class and had a follow-up thought …”

(Em đang suy nghĩ lại về buổi thảo luận hôm trước và có một ý muốn trao đổi thêm ạ …)

𝐌𝐨̣̂𝐭 𝐜𝐡𝐮́𝐭 𝐯𝐞̂̀ 𝐯𝐚̆𝐧 𝐡𝐨́𝐚 𝐩𝐡𝐚̉𝐧 𝐛𝐢𝐞̣̂𝐧 𝐭𝐫𝐨𝐧𝐠 𝐦𝐨̂𝐢 𝐭𝐫𝐮̛𝐨̛̀𝐧𝐠 𝐡𝐨̣𝐜 𝐭𝐡𝐮𝐚̣̂𝐭 𝐭𝐚̣𝐢 𝐌𝐲̃ 𝐦𝐢̀𝐧𝐡 𝐭𝐫𝐚̉𝐢 𝐧𝐠𝐡𝐢𝐞̣̂𝐦:

Họ phân biệt rất rõ “ý kiến” và “con người”: Phản biện ý tưởng không có nghĩa là phản đối con người đưa ra ý tưởng đó. “𝐂𝐫𝐢𝐭𝐢𝐪𝐮𝐞 𝐭𝐡𝐞 𝐢𝐝𝐞𝐚, 𝐧𝐨𝐭 𝐭𝐡𝐞 𝐢𝐝𝐞𝐧𝐭𝐢𝐭𝐲.” Mình nghĩ đây cũng là tuyên ngôn của những người làm học thuật chân chính. Tuy vậy, ở góc độ là người tiếp nhận, vẫn có những lúc mình nhận quá nhiều gạch, đến mức không thể handle nổi.

Trong lớp, mình là người châu Á, lại còn rất nhạy cảm, nên mình khóc suốt (làm 3 project cho 3 học kì, lần nào cũng khóc). Nhớ có lần nhận feedback của giáo sư, mình suy sụp tinh thần, đến nỗi phải viết mail xin nghỉ ngày hôm sau. Mình giải thích rằng mình cần thời gian để hồi phục tinh thần, và bày tỏ mong muốn nhận được sự “công nhận” song song với những lời phản biện của giáo sư.

Lần nghỉ học đó, cùng với bức thư của mình, đã nhận được sự quan tâm của khoa. Một cuộc họp giữa các giáo sư được tổ chức để đưa ra giải pháp nhằm bảo vệ “mental well-being” của các sinh viên, đặc biệt là sinh viên quốc tế. Và đó là một động thái cần thiết và rất có trách nghiệm của các giáo sư.

Mình kể câu chuyện này không phải để victimize bản thân . Mình chỉ muốn nói rằng, nếu bạn từng cảm thấy thật down vì những lời phản biện nào đó, lần tới bạn có thể “tỉnh táo” hỏi “đối phương” rằng:

“What strengths do you see in my work?” “Bạn có thấy điểm mạnh nào trong bài của tui không?”

Hay “Is there any part of my work that you see valuable/feasible/applicable …?” Bạn có thấy mấy cái tui nói, có cái nào hợp lí không? Có cái nào xài được hông?

- - -

Đ𝐨̂𝐢 𝐝𝐨̀𝐧𝐠 𝐤𝐞̂́𝐭:

Vậy nên, nếu có một ngày bạn ngồi trong lớp, trong một cuộc họp, hoặc trước màn hình gõ email, và bối rối không biết nên nói gì khi không đồng tình với ai đó -hãy nhớ rằng: 𝐏𝐡𝐚̉𝐧 𝐛𝐢𝐞̣̂𝐧 𝐤𝐡𝐨̂𝐧𝐠 𝐩𝐡𝐚̉𝐢 đ𝐞̂̉ 𝐜𝐡𝐮̛́𝐧𝐠 𝐦𝐢𝐧𝐡 𝐦𝐢̀𝐧𝐡 𝐠𝐢𝐨̉𝐢 𝐡𝐨̛𝐧, 𝐦𝐚̀ 𝐥𝐚̀ đ𝐞̂̉ 𝐜𝐮̀𝐧𝐠 𝐧𝐡𝐚𝐮 𝐡𝐢𝐞̂̉𝐮 𝐬𝐚̂𝐮 𝐡𝐨̛𝐧.

Bạn không cần phải nói điều gì đó thật “ngầu” hay “đanh thép” để được công nhận. Đôi khi, một câu hỏi nhẹ nhàng, một cách diễn đạt đầy tôn trọng, lại chính là chiếc cầu giúp kết nối hai góc nhìn khác biệt.

Phản biện không phải để thắng, mà để hiểu.

Khi ai đó hiểu mình hơn, và mình cũng hiểu người khác hơn — đó đã là một sự thành công rồi.